Płazy są gromadą wśród kręgowców, posiadają cztery odnóża, powierzchnia skóry otoczona jest wilgotnym naskórkiem pozbawionym zrogowaceń, pas miednicowy zestawiony jest z kręgosłupem za pośrednictwem kręgu krzyżowego, w rozwoju osobniczym zachodzi stadium larwy skrzelodysznej, bytującej w środowisku wodnym.
W historii ewolucji płazy wyszły na ląd opanowany przez wije, owady i pajęczaki-źródło ich pożywienia, był to moment przełomowy. Na dalszym etapie z płazów rozwinęły się gady, które wypełniły szybko nisze ekologiczne. Do płazów należą meandrowce (Labyrinthodontia)-pierwotne wymarłe płazy, żyjące w dewonie i triasie o wielkości 0, 8-1, 5 m, dużej głowie i krępej sylwetce, ogoniaste (Urodela) takie jak salamandry, traszki, aksolotl, odmieniec jaskiniowy, organizmy występujące na półkuli północnej także tropikalne salamandry bezpłucne. Płazy bezogonowe (Anura) to żaby, ropuchy, kumaki, rzekotki, żabki drzewołazy, żyjące na lądzie lub w wodzie słodkiej, na wszystkich lądach, prócz podbiegunowych. Do beznogich płazów (Apoda) zaliczany jest marszczelec, łusecznik, niektóre występują w glebie lasów tropikalnych. Cechy morfologiczne płazów są zróżnicowane, u skaczących bezogonowych zwraca uwagę lekkość czaszki, skrócona oś kręgosłupa, uwstecznienie ogona, stosunkowo długie tylne kończyny, pływając wykonują również ruchy skoczne.
U płazów ogoniastych postać przypomina wygląd meandrowców, występują jednak różnice w budowie anatomicznej. Płazy beznogie z puszcz tropikalnych, żyjące w środowisku glebowym zbliżone są do gigantycznych ślepych dżdżownic. Płazy to niewielkie zwierzęta nie przekraczające 20-40 cm, z wyjątkiem niektórych salamander i żab (0, 5 kg). W 1932 roku odkryto meandrowiec ichtiostegę ogniwo łączące ryby z płazami, o niektórych cechach rybich (łuski kostne w skórze, dwie kości pokrywy skrzelowej, w płetwie ogonowej promienie kostne, kanały linii nabocznej obecne u płazów ogoniastych, kijanek). Skóra płazów pokryta cienkim naskórkiem, niezrogowaciałym zwilżana jest śluzem, produkowanym przez gruczoły jednokomórkowe, chroniącym naskórek przed wyschnięciem. Nieraz ze śluzem wydzielane są substancje jadowe jak u ropuch i salamander (brodawkowate gruczoły na głowie), który u krajowych gatunków nie jest zbyt silny, inaczej niż u kolorowych żabek drzewołazów z Południowej Ameryki. Nie okryta pancerzem ani łuskami skóra stanowi narząd wymiany gazowej, sprzyja jednak utracie wody z organizmu. Z tego powodu ropuchy i salamandry kryją się w dzień w wilgotnych miejscach, by nocą przy dużej wilgotności powietrza lub podczas deszczu, wyruszyć w poszukiwaniu pożywienia. Dlatego najkorzystniejsze warunki do bytowania stanowią lasy tropikalne o dużej wilgotności względnej powietrza, wysokiej temperaturze, odpowiedniej dla zmiennocieplnych płazów. W przeciwieństwie do prapłazów o masywnej konstrukcji szkieletu, współczesne płazy są lekkie o delikatnej budowie.
U zwierząt tych po raz pierwszy pojawia się strzemiączko-pierwsza kostka słuchowa, ucho środkowe będące połączeniem jamy gębowej z gardzielą dzięki trąbce słuchowej, przedzieloną od zewnątrz błoną bębenkową (u żab mieszczące się za okiem). Strzemiączko w kształcie słupka przekazuje wibracje dźwiękowe z powierzchni błony bębenkowej na błędnik, jest następstwem przebudowy górnego fragmentu łuku gnykowego i występuje u kolejnych grup kręgowców (u ssaków dochodzi do skrócenia ucha i sprowadzenie go do strzemienia). U płazów bezogonowych czaszka jest delikatna, ażurowa, następuje redukcja kości w formie blaszek i beleczek, obecne są kości chrzęstne. Kręgosłup składa się z 10 kręgów, kość ogonowa jest pojedyncza, elementy przedramienia zrastają się w jedną lekką kość, tak jaki kości podudzia (u meandrowców obecne były dwie, oddzielne, masywne kości, ogon składał się z wielu kręgów, kręgosłup zbudowany był z 25 odcinków), żebra nie występują. Płazy prowadzą drapieżny tryb życia, są żarłoczne jednocześnie odporne na głód, menu salamander i ropuch stanowią poruszające się żywe zwierzęta tj. ślimaki bez muszli, dżdżownice, gąsienice, żaby żywią się owadami i pająkami, rzekotka wyłącznie owadami a traszki chwytają pod wodą dafnie, larwy owadów w tym komarów, kijanki żab również traszek. Inaczej niż płazy pierwotne posługujące się tylko płucami, płazy obecne ze względu na niewielkie wymiary oddychają również całą powierzchnią ciała, co wystarcza im do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (u tropikalnej salamandry Ambystoma tigrinum 30% wymiany gazowej zachodzi przez skórę, u Rana catesbeiana-w 20% dostarczany jest tlen, w 80% wydalany CO2). Wśród płazów ogoniastych są gatunki zachowujące przez całe życie postać larwy oddychającej skrzelami zewnętrznymi np. aksolotl meksykański (Amblystoma mexicanum) oraz odmieniec jaskiniowy (Proteus anguineus), mieszkający w podziemnych wodach Jugosławii, nie posiadający oczu.
Podczas wentylacji płuc jama gębowa pełni funkcję pompy, nozdrza i krtań-zawory, dno jamy gębowej stanowi tłok. Przy otwarciu nozdrza i krtani następuje wydech, zużyte powietrze jest wypychane przez sprężyste narządy płucne. Wentylacja nie jest zbyt wydajna ponieważ pojemność jamy gębowej liczy ¼ pojemności płuc. Ten sposób oddychania wiąże się z utratą żeber. W układzie krwionośnym występuje obieg duży i płucny a także skórny, płazy posiadają umiejętność regulacji przepływu kwi w narządach przeprowadzających oddychanie. W przypadku, gdy znajdują się w wodzie dobrze natlenionej i nie mogą wypłynąć zwiększają szybkość biegu krwi przy skórze, zmniejszają w płucach, jeśli natomiast woda nasycona jest tlenem niewystarczająco, oddychają nozdrzami nad wodą powietrzem atmosferycznych a krew prędzej przepływa przez płuca. Salamandry bezpłucne są pozbawione obiegu dużego i skórnego, zaś aksolotl i odmieniec mają w układzie mieszaninę cech rybich i płazich. Proces wydalania odbywa się za pomocą nerek, ze względu na brak skrzeli płazy pozbawione są komórek solnych i właściwości osmoregulacyjnych, nie mogą więc żyć w wodzie morskiej.
Płazy samców bezogonowych takie jak ropuchy, żaby, rzekotki, kumaki przechodzą gody nad wodą, graniem przywabiają samice które składają skrzek, oblewany przez samce (zapłodnienie zewnętrzne). Ze skrzeku w formie kłębów i sznurów w wodzie płytkiej i ciepłej rozwijają się zarodki, z których wylęgają się larwy będące kijankami wyposażone w skrzela zewnętrzne, przez pierwsze dwie doby nie poruszają się przymocowane do roślin, odżywiają się żółtkiem. Kijanki pływają i żerują na glonach, w miarę rozwoju skrzela zewnętrzne ulegają uwstecznieniu a rozwijają się wewnętrzne umieszczone w skórnej jamie skrzelowej, wyrastają odnóża najpierw tylne, później przednie, następuje redukcja ogona i przeobrażenie polegające na przebudowie organów wewnętrznych. Młode ropuchy i żaby wyruszają na ląd, szczególnie po deszczu. Wśród płazów ogoniastych traszki nie wydają dźwięków lecz wykonują rytualne tańce, samiec składa spermę otoczoną śluzem, którą pobiera do dróg rodnych samica, następnie składa zapłodnione jaja, przymocowane do wodnych roślin. Kijanki płazów ogoniastych mają stale skrzela zewnętrzne, najpierw powstają odnóża przednie, później tylne. U salamander rozwój jaj następuje w ciele samicy, która rodzi kijanki. W puszczach tropikalnych o wilgotnym klimacie skrzek składany jest na listowiu drzew nadwodnych, niektóre żaby noszą kijanki na grzbiecie lub w kieszeniach do tego przeznaczonych. Życie płazów zagrożone jest zatruciem wód, zmniejszaniem się liczby jezior stawów i rozlewisk. Wszystkie płazy krajowe z wyjątkiem zielonych żab wodnych oraz żab lądowych brunatnych są objęte ochroną.
Najnowsze komentarze